Systemd Kullanım Kılavuzu

Systemd, kullanımı giderek yaygınlaşan başlatıcı ve sistem yönetim aracıdır. Ana Linux dağıtımların bir çoğu systemd kullanmaya başlamıştır. Değişime ayak uydurmak ve systemd yöneticisinin sunduğu imkanları kullanmak istiyorsanız bu yazı size başlangıç olarak oldukça yol gösterici olacaktır.

Bu yazıda temel olarak systemd’nin systemctl komutuna dair örnekler verilecektir. Bu sayede çalışan servisleri, bu servislerin durumlarını, durumları değiştirmeyi ele alacağız.

Servis Yönetimi

Init sistem olarak adlandırılan başlatıcı sisteminin temel işlevi, boot esnasında Linux çekirdeğinin (kernel) yüklenmesinden sonra gerçekleştirilen kullanıcı safhası (userland) elemanlarının başlatılması ve kullanımının yönetilmesidir. Linux işletim sisteminiz çalışırken de servisler systemd tarafından yönetilmeye devam eder. Bu konuyu ifade ettikten sonra bir takım basit işlemlere geçebiliriz.

Systemd için gerçekleştirilecek işlemlerin çoğu unit adı verilen elemanlarla ilgilidir. Unit elemanları, systemd nin anlayacağı şekilde yapılandırılmış dosyalardır. Her bir unit elemanı, sonuna . nokta işaretinden sonra verilen uzantı kullanılarak gruplandırılır. Bu sayede bir unit elemanının hangi işlev ile ilgili olduğu temsil edilir.

Örneğin, mysqld.service unit elemanı MySQL hizmeti ile ilgilidir. tmp.mount unite elemanı ise tmp disk bölümünün mount edilmesi ile ilgili bir elemandır. Komutları kullanırken sonu .service ile biten elemanların .service kısmını yazmasanız da systemd bunu anlayacaktır. Ancak .mount veya .path vb. unit elemanların uzantısını mutlaka yazmanız gerekir. Konvansiyonu takip etme açısından her zaman .service kısmını da yazmanızı tavsiye ediyoruz. TAB otomatik tamamlama işlevi zaten baş kısmını yazdığınız unit elemanının gerisini kendisi tamamlayacaktır.

Servisleri Başlatma ve Durdurma

Servisi Başlatma

Bir systemd servisini başlatmak ve o servise ait unit dosyasında bulunan kuralları çalıştırmak için start komutunu kullanıyoruz. Verdiğimiz komut sistemin çalışma durumunu etkileyeceğinden başına sudo eklemek gerekecektir. Zaten root kulanıcısı ile oturum açtıysanız sudo ifadesine gerek yoktur.

sudo systemctl start application.service

Yukarıda bahsettiğimiz konuyu tekrar hatırlatalım. Buradaki örnekte görülen application.service ifadesindeki .service kısmını yazmasanızda komut çalışacaktır.

sudo systemctl start application

Servisi Durdurma

Sisteminizde mevcut durumda halen çalışan bir servisi durdurmak için stop komutunu kullanıyoruz.

sudo systemctl stop application.service

Tekrar Başlatma (Restarting) ve Tekrar Yükleme (Reloading)

Bir servis mevcut durumda çalışıyorsa ve tekrar başlatmak istersek restart komutunu kullanabilirsiniz.

sudo systemctl restart application.service

Çalışan bir servis ile ilgili ayar dosyalarında bir değişiklik yaptınız ancak servisi tamamen yeniden başlatmaya gerek kalmadan, ayarların etkin olmasını isterseniz reload komutunu kulanabilirsiniz.

sudo systemctl reload application.service

Yeniden başlatacağınız servisin reload kabiliyeti olmayabilir. Reload işe yaramaz ve restart yapmanız gerekebilir. Bu durumdan emin değilseniz reload-or-restart komutunu da kullanabilirsiniz. Bu durumda servis reload yapabiliyorsa yapar. Böyle bir durum yoksa o zaman otomatik olarak restart yapar.

sudo systemctl reload-or-restart application.service

Servisi Aktif ve Pasif Duruma Getirme

Bir önceki başlıkta açıklanan start, stop, restart, reload komutları bir servisi o anda açık bulunan oturum için açma ve kapamaya yarar. Bu komutlar, servisin bilgisayar açılırken başlayıp başlamayacağı ile ilgilenmez. Bilgisayar başlangıcı için ayrı komutlar bulunmaktadır.

Aktif Duruma Getirme

Öncelikle, bir servisin sisteminiz açılırken başlamamaya ayarlandığını farz edelim. Bu servisi, bilgisayar her açıldığında başlayacak şekilde ayarlamak için enable komutu kullanabiliriz. Yani aktif hale getiririz. Aktif hale getirmek, her sistem açıldığında başlaması anlamına gelmektedir. Aşağıda bu duruma örnek verilmiştir.

sudo systemctl enable application.service

İLERİ DÜZEY: Yukarıdaki komut aslında ne yapıyor? Başlatmak istediğiniz servisin unit elemanı pasif halde de olsa genellikle ( /lib/systemd/system veya /etc/systemd/system) klasöründe duruyordur. İşte bu konumun symbolic link olarak adlandırdığımız kısayolunu, systemd nin başlangıçta otomatik başlatılacak servisler için baktığı adrese /etc/systemd/system/application.service.wants.wants şeklinde oluştur.

Pasif Duruma Getirme

Bir servisi, bilgisayar başlangıcında çalışmaması için ayarlamak istediğimizde ise disable komutunu kullanırız.

sudo systemctl disable application.service

Bu komut, enable komutu ile oluşturulan symbolic link dosyasını silecek ve servisi pasif hale getirecektir.

Hatırlatma: enable ve disable komutları, sistem başlangıcı ile ilgili olduğundan, halen açık bulunan oturumda servisi başlatmaz veya durdurmaz. Bunun için start veya stop komutları kullanılmaktadır ve birbirlerinden farklı işlevleri olan komutlardır.

Servisin Durumunu Kontrol Etme

status

Bir servisin durumunu, çalışıp çalışmadığını status komutunu kullanarak kontrol edebilirsiniz.

systemctl status application.service

Bu komut size servisle ilgili durum bilgisi ve en son olay log bilgilerini verecektir. Herhangi bir problem varsa, yine bu çıktı sayesinde görebilirsiniz. Aşağıdaki örnekte nginx.service çıktısı görülmektedir.

● nginx.service - A high performance web server and a reverse proxy server
   Loaded: loaded (/usr/lib/systemd/system/nginx.service; enabled; vendor preset: disabled)
   Active: active (running) since Tue 2015-01-27 19:41:23 EST; 22h ago
 Main PID: 495 (nginx)
   CGroup: /system.slice/nginx.service
           ├─495 nginx: master process /usr/bin/nginx -g pid /run/nginx.pid; error_log stderr;
           └─496 nginx: worker process

Jan 27 19:41:23 desktop systemd[1]: Starting A high performance web server and a reverse proxy server...
Jan 27 19:41:23 desktop systemd[1]: Started A high performance web server and a reverse proxy server.

is-active

Şu an çalışılan oturumda, bir servisin çalışıp çalışmadığını is-active parametresini kullanarak görebilirsiniz. Yukarıdaki status komutu kadar detaylı bilgi vermez.

systemctl is-active application.service

is-enabled

Bir servisin, bilgisayar açılırken başlayıp başlamadığını öğrenmek isterseniz is-enabled parametresini kullanabilirsiniz.

systemctl is-enabled application.service

is-failed

Bir servisin hata verip vermediğini anlamak için is-failed parametresini de kullanmanız mümkündür.

systemctl is-failed application.service

Sistem Genel Durumunu Gözden Geçirme

Yazımızda buraya kadar, tek bir servisin durumu ve başlangıç işlemleri ile ilgili komutları gördük. Sistemin tamamıyla ilgili bilgileri gözden geçireceğimiz bir takım systemctl komutlarına bakma zamanı geldi.

Çalışan Tüm Üniteler

Sistemimizde şu an için çalışan ve yüklenmiş servisleri görmek için aşağıdaki komutu kullanabilirsiniz.

systemctl list-units

Bu komut ile, systemd tarafından başlatılmış olan hizmetlerin özet bilgisini görebilirsiniz. Aşağıda örnek çıktı ve sütun açıklamaları bulunmaktadır.

UNIT                                      LOAD   ACTIVE SUB     DESCRIPTION
atd.service                               loaded active running ATD daemon
avahi-daemon.service                      loaded active running Avahi mDNS/DNS-SD Stack
dbus.service                              loaded active running D-Bus System Message Bus
dcron.service                             loaded active running Periodic Command Scheduler
dkms.service                              loaded active exited  Dynamic Kernel Modules System
getty@tty1.service                        loaded active running Getty on tty1

. . .

İLERİ DÜZEY AÇIKLAMA: Yukarıdaki komut (systemctl list-units) sadece aktif halde olan servisleri gösterdiğinden doğal olarak LOAD sütunu daima loaded bilgisini gösterecektir. Loaded yani yüklenmiş servisler haricinde diğer servisleri görmek için demek ki ayrıca bir takım parametreler daha belirtmemiz gerekmektedir. Bunun için ayrı parametre belirtmek gerektiğinden aslında varsayılan durum list-units parametresini kullanmaya gerek bile yoktur. Sadece systemctl komutunu vermek ile systemctl list-units komutunu vermek aynı işe yarar. Kafanız karıştıysa endişelenmeyin, bu bilgi programcılar için gerekli olup çok büyük bir değişiklik ifade etmez.

Çalışan veya Çalışmayan Tüm Üniteler

systemctl komutuna sistemimizde bulunan, ister çalışsın ister çalışmasın, systemd tarafından işlem yapılan tüm ünite elemanlarını listelemesini söylemek için –all parametresini verebiliriz.

systemctl list-units --all

–state

Karşımıza gelecek çıktıyı filtrelemek için bir kaç parametre daha kullanabiliriz. Bunlardan bir tanesi --state filtresidir. Aşağıdaki örnekte, state yani durum bilgisi inactive (pasif) olan tüm elemanlar gösterilmektedir. --state parametresine, LOAD, ACTIVE ve SUB sütunlarının alabildiği durumları kriter olarak girebilirsiniz. Burada --all kriterinin daima var olduğuna dikkat edin. Önce hepsi ele alınıp bu liste üzerinden filtreleme yapılmaktadır.

systemctl list-units --all --state=inactive
systemctl list-units --all --state=active
systemctl list-units --all --state=running
systemctl list-units --all --state=exited

–type

Başka bir filtreleme yöntemi ise --type filtresidir. Tipi service olan ünite elemanları listelemek için --type=service kriteri girilebilir.

systemctl list-units --type=service

Tüm Unit Elemanları Dosyaları

Burada açıklanacak olan list-unit-files ile list-units bazen karıştırılabilir. Öncelikle aralarındaki farkı açıklayalım sonra bir örnek verelim.

list-units: systemd tarafından bilgisayarın başlangıcından itibaren işleme tabi tutulmuş (parse edilmiş) tüm unite elemanları ile ilgilenir.

list-unit-files: Systemd envanterinde bir ünite elemanı olarak ayar dosyası var olan ve sizin sisteminiz için çalışmayanlarla birlikte çalışanlarında içinde bulunduğu tüm elemanlarla ilgilidir. Örneğin systemd dosyaları içerisinde bluetooth.service ünite elemanı vardır. Sizin sisteminizde bluetooth özelliği olmasa da o servis elemanı dosyası bulunur. İşte list-unit-files bu tip dosyalar da dahil hepsiyle ilgilidir. İşin özeti, list-unit-files içerisinde ayarların bulunduğu dosyalarla ilgilenir. list-units servislerin durumlarıyla ilgilenir diyebiliriz.

systemctl list-unit-files

Yukarıdaki komutun çıktısı iki sütundan oluşur. UNIT FILE ve STATE sütunları. State sütunu, “enabled” “disabled” “static” veya “masked” değerlerini alır.

UNIT FILE                                  STATE   
proc-sys-fs-binfmt_misc.automount          static  
dev-hugepages.mount                        static  
dev-mqueue.mount                           static  
proc-fs-nfsd.mount                         static  
proc-sys-fs-binfmt_misc.mount              static  
sys-fs-fuse-connections.mount              static  
sys-kernel-config.mount                    static  
sys-kernel-debug.mount                     static  
tmp.mount                                  static  
var-lib-nfs-rpc_pipefs.mount               static  
org.cups.cupsd.path                        enabled

. . .

“static” durumu: Sistemde kurulum için herhangi bir program bulunmadığını veya doğrudan çalışmayıp başka bir program tarafından bağımlılık (dependency) olarak kullanıldığını bildirmek için kullanılır.

“masked” durumu: Sistemde var olan bir servisin tamamen yasaklandığını belirtir. Bilgisayar başladığında başlayıp başlamayacağını “enable” ve “disable” ile ayarladığımızı hatırlayın. “masked” durumunda olan bir servis, otomatik veya elle dahi olsa “enable” edilemez. Tamamen yasaklanmıştır diyebiliriz.

Bu yazıda systemd ve özellikle systemctl konusuna giriş yapmış olduk. Ortalama bir bilgisayar kullanıcısının, ilk aşamada işine yarayabilecek komutları açıklamaya çalıştım. Yakın bir zamanda bu yazının devamı niteliğinde bir yazı daha yazmayı planlıyorum. Görüş ve önerilerinizi (varsa hataları) bildirmenizden mutluluk duyarız.

Son notlar:

1. Yukarıda bulunan örneklerde application.service yerine sisteminizde bulunan bir service yazılmalıdır. Sistemde application.service diye bir servis yoktur. Doğrudan örneği kopyalayıp yapıştırmayın. Örneğin sudo systemctl stop application.service yerine sudo systemctl stop ufw.service . Peki biz bu servisleri nereden bileceğiz? systemctl komut çıktısı size yol gösterecektir.
2. Yazıda, ünite elemanı, unit elemanı, ünite, servis gibi karışık kullanımlar için eleştirileri şimdiden kabul ediyorum ancak elimden bu kadar geldi. İster istemez karışıyor İngilizce Türkçe manaları.